top of page

“Es la energía que busca de qué forma llegar a vos, (...) que vos tenes que saber. Busca cómo llegar a vos, en mi llega a través de esa manera en los Sueños (Pewma-Yamagütrü)”
“Todos nacemos con la condición de Soñar y estar conectados, porque somos parte del mismo todo, somos esto, somos distintas piedras del mismo pedregal pero cada una es diferente pero pertenecemos a este mismo todo (...) es parte de lo cotidiano, es una parte de mi ser”.
“Es un canal de comunicación con las otras entidades, todas conviven con nosotros, pero buscan la forma de manifestarse con cada uno de la manera que uno pueda entenderlos y en mi caso a través de Pewma, es la forma de conectarme con el mundo invisible donde están las entidades que no vemos, (...) no es que no existan, pero están y a través de las manos uno lo siente y todo es energía”.

 

Clarisa Salinardi torres - Yagashl a Ajwakük / Kütral Küwü (Manos de Fuego), Werken e integrante del Consejo de la Comunidad Günün a Küna - Mapuche Vicente Catrunao Pincén.

“Sería una suerte de dimensión dentro de esta dimensión, con paredes transparentes, pero todo sucede acá en el cotidiano de uno, pero desde otro lugar”.
“Es una parte más de la vida, es como leer un libro, quizás sea una forma equilibrada de resolver cosas, una bajada de información de otra manera y en otro contexto”.
“Es la conexión que uno tiene sin límites con ancestros, con otras entidades misma que nos rodean, que por ahí uno despierta y percibe () es la parte espiritual dentro del plano este (terrenal) ”.
“Es algo presente … cuanto más cercano estés al plano de la razón occidental, más lejos estás de entenderlos, cuanto más lógica le buscas es más difícil. (..) Por ahí esta occidentalidad que nos atraviesa, hace que por ahí no le des tanta pelota…”.
“La gente mayor te enseña a interpretarlos o que le prestes atención”.
“El Plano del Pewma es donde en cierta forma se conectan nuestros antepasados”.

 

Eduardo Pincen Lonko Comunidad Günün a Küna - Mapuche Vicente Catrunao Pincén.

Caminar de los Antiguos por Sebastian Pincén.

Respirar y caminar territorios ancestrales, permite despejarse de prejuicios. Es aceptar, articular, tejer lenguajes antiguos, deseados o no, nos llevan a realidades en constante expresión y tensión, de destierros de huellas aun vivas y vigentes.  
Es allí, donde los planos de los antiguos se expresan, nos hablan: en una roca, en una laguna, en las sierras, en los médanos, en los árboles, en la luna y el sol. Desde ese andar se pudo desarrollar este mundo que habitamos, y lxs antiguxs conviven con nosotrxs.  
Hoy la memoria ancestral de las personas movilizadas por un buen vivir es algo ineludible, es de la humanidad y por ende medita tejer, conectar nuestros presentes, en un estar aquí y ahora para construir presentes-futuros posibles de habitar.  
De allí, la vitalidad de realizar ceremonias que permiten comunicarse con otros planos, para que los tejidos ancestrales dialogándose con lxs che (gente en mapuche) y chu (gente en günün a küna) empiecen a despertarse del legado genocida. 
Estos territorios ancestrales Gunun a kuna, Mapuche, Rankulches, Lafkenche que hoy son La Pampa y Buenos Aires están expresados en estas imágenes, habla con quien deseo estar allí presente sin prejuicios, para conceptualizar las huellas antiguas vigentes.  
Estas fotografías entran en dialogo intimo con lo ancestral, y se planta para sembrar tejidos ancestrales de nuestros pueblos Mapuche-Günün a küna. Es aquí, que respondemos con nuestras resistencias, nuestras ceremonias, nuestras maneras de conexión con la mapu, con nuestras necesidades, que resisten, están y nos dan un espejo de nuestro presente.  

Kuifikecheyem ñi txekan.

 

Taiñ neyen mew, taiñ txekan mew meli witxan mapu püle pepi utxüfnaqiyiñ kom taiñ  wema wezake txokifiñ zugu. Fey ta kintun, pen, gürekantun feichi kuyfike zugun yekeeiñmu kake felen püle, rumel zugukelu, rumel winümuwkelu, zuamgelu zuamgenolu, petu mogelechi pünon ñi nentugen.

 

Tiyew, chew pu kuyfike che yem zugukelu, mogeleygün ka tañi zuguetew mew: kiñe lafken mew, wigkül mew, lil mew, lol mew, lewfu mew, küruf mew, pu aliwen mew, pu kulliñ mew, neyen txemopey ta wallmapu mogelelu kom inchiñ. Kuifike che yem inchiñ mogeleiñ.mew, ta Küyen mew, ta Antü mew, fillke Itxofillmogen mew. Feichi miyawün mew pepi txemopey ta wallmapu mogelelu kom inchiñ. Kuifike che yem inchiñ mogeleiñ.

 

Fantepu mu küme felen, küme mogen kintulechi che ñi kuifi tükulpan, pepi kiñepüle künugelay, itxo fillke che tañi zugu ta ti, fey mew piwkentükufi taiñ fillke felen, kiñe faw/fewla mülen pepi txekalu iñchiñ.

 

Fey mew ñi külfünkülen feychi llellipun nütxamafilu kake mülewe, taiñ kuyfike che yem kay, kuyfike witxal nüxamkelu pu che egün tañi txepeam feychi lagümchen umawtun mew.

 

Tufachi kuifike mapu, Günuna kuna ñi mapu, pu Mapuche - Rankülche ñi mapu, Lafkenche-Puelche ñi mapu, fantepu mu La Pampa ka Buenos Aires pi ta wigka. Tufachi azentu zuguy, pegeluwi, nütxamyelaeiñmu wezake zugu, ñi nienon mew, leligey ka pepi pegey ta rüf kuifike pünon tufachi mapu mu. 

 

Fachi fillke azentu gütxamkaeyew kom ta kuyfike kimün, kom ta newen mew, ka kuyfike che ñi püllü. Anümkünuy ñi ka kiñe tükutual Mapuche ka Günün a Küna ñi züwetuafiel. Tüfa mew, llowzuguwayiñ taiñ gellipun mew, kisu ekunmapu….¡Mogeleiñ!, taiñ zuam newentunieiñ, ka elueiñmew taiñ külfünelkechi felen ñi kiñe aywiñ.


 

Traducción/Adaptación: Pu Pichike Choike (Organización para la revitalización de la lengua Mapuche).

Idioma/Lengua: Mapuzungun.

Grafemario utilizado: Azümchefe.

Yampajnü sasü Paana küna

 

Yashüshü tsük yanpajnü atük a wüyüp, wanakashnak yajchükünü sasü kaasnaktüna. Wawük yankashnü, yakalü, yaatgü sasü paana yajücha wakachachaküsüna gütalamnüwa agüinamünach asalawütr tsük anüstatna, ansach naaya bakü, ajchatükka ats’awka k’aschak ajajtrach tsük amütsüshlak.

 

Katün wawük, mükna sasü küyümka paanü küna wakasalak, wakataküsüna tsük wakajachachük: chüyü a aükün, sasü kajlül, chüyü a chüüyü, sasü chüjchüj, sasü aashkach, sasü üyüy, sasü tülü, sasü ajmay, sasü Trümün a apiujük tsük sasü Amaja a apiujük. Mükna sasü yanpajnü, wajalajalak yachmülü wasa küyüm winamsamülnak, tsük sasü paanü küna wakakatajajtrak küsan.

 

Wakam amaja sasü anatsütsajmal a wüyüp künaka amüsnajach sasü Jatkü Yamnü, chüyü Jatkü Yajajtrü wawük künü günashkükünatr, wawük sasü Künawaw tsük weekatükü, wajchachük yatagülükü kümnajna küsüna chüyü a watün yamnü ajalajalatr yampajnüwütr.

 

Katün, sasü atachjülüt a ajajtrawaw wakanakashnak yatsgülülü anaayü küyüm, sasü paanü küna, küsükal sasü paana aatga achünjücha sasü künajna, wamüwak yasnatsüklü akatükünütsüka a güabaunach.

 

Wasa Günün a küna a atük a wüyüp tsük Mapuche-Rankülche, wakam amaja wakawük Sasü Chamül tsük Wunu Shay, wasa shükül wakasalük, wakasnaksük, wakajüchaküsüna kaasnaktünaba,  yayümalkünaba, wamüshlak tsük wajwalchükünak sasü amütsüshlawaw paana ats’awka wasa atük.

 

Wasa shükül wakajak achünjüchajna a wüjkajna sasü wüyüp, sasü yügüjna, sasü shüwüljna tsük waujükü yauklüchakchüwütr sasü aatga a wüyüp sasü Günün a küna tsük sasü Mapuche. Watün wawük, winajasjük atachjülüt küsüna, küsankalajna küsüna sasü atükna a atagülüküna… ¡Kinajajtramnak!, ansajna küsüna wakasachümünük, tsük wakataküsüna chüyü a yakshlüwütr sasü amüsnajak a kümna.


 

Traducción/Adaptación: Wüsüwül Wirka a Pana (N. G. Daniel Huircapan) - Organización del Pueblo Günün a küna (OPG).

Idioma/Lengua: Günün a yajüch.

Grafemario utilizado: oficial. 

  • Instagram
bottom of page